Prawo energetyczne. Na czym polega służebność przesyłu?

Prawo energetyczne. Na czym polega służebność przesyłu?

Służebność przesyłu polega na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 kodeksu cywilnego, prawem do korzystania z nieruchomości obciążonej, w oznaczonym zakresie i zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Chodzi o urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne.

Instytucja została wprowadzona do kodeksu cywilnego w wyniku nowelizacji z dnia 30 maja 2018 r. (obowiązuje od dnia 3 sierpnia 2008 r.). Wcześniej, przypadki mieszczące się w zakresie stosowania obecnej instytucji służebności przesyłu rozwiązywano przez odpowiednie stosowanie przepisów o służebności drogi koniecznej. Uznano jednak, iż przypadek posadowienia urządzeń przesyłowych na nieruchomości obciążonej i wynikająca stąd potrzeba dojazdu do nich celem ich utrzymywania i korzystania z nich uznano za zbyt daleko idący, by stosować te przepisy.

Zasiedzenie służebności przesyłu. Jak powstaje służebność?

Podstawową formą ustanowienia służebności przesyłu jest zawarcie stosownej umowy. W takiej sytuacji oświadczenie woli właściciela nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Prawo służebności przesyłu może też powstać na skutek orzeczenia sądowego, decyzji administracyjnej, możliwe jest też nabycie służebności przez zasiedzenie.

Prawo energetyczne. Uprawniony i zobowiązany

Uprawnionym do służebności przesyłu jest przedsiębiorca i to taki, którego przedmiotem działalności jest aktywność związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. Powinien on już prowadzić działalność przesyłową i pozostawać właścicielem tych urządzeń albo co najmniej zamierzać ją rozpocząć.

Po drugiej stronie tego stosunku prawnego jest właściciel nieruchomości, na której znajdują się lub mają być zainstalowane urządzenia przesyłowe. Służebność przesyłu może ustanowić też użytkownik wieczysty, ale z małym zastrzeżeniem. Jeśli tytuł prawny do korzystania z urządzeń przesyłowych nie został uregulowany do czasu powstania prawa użytkowania wieczystego, to użytkownik wieczysty nie ma roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu (por. postanowienie SN z 06.10.2017 r., V CSK 165/16).

Roszczenie o ustanowienie służebności powstaje dla właściciela nieruchomości obciążonej z chwilą wybudowania urządzeń, dla przedsiębiorcy zaś – z momentem, gdy zamiar ich wybudowania zostanie potwierdzony planem zagospodarowania miejscowego lub decyzją o warunkach zabudowy.

Prawo energetyczne. Treść prawa

Wynikające ze służebności uprawnienia przedsiębiorcy sprowadzają się do korzystania z nieruchomości w celu potrzebnym do zapewnienia należytego działania urządzeń przesyłowych, prawa wejścia na gruntu, dokonywania remontów, przeglądów, napraw urządzeń, a także usuwania awarii. Gdy urządzenie przesyłowe ma być dopiero zbudowane na nieruchomości, służebność obejmuje także prawo do jego zamontowania.

Służebność przesyłu ma z założenia na celu trwałe uporządkowanie stosunków prawnych związanych z nieruchomością. Wyrazem tego jest związanie obowiązków wynikających z przedmiotowego prawa z nieruchomością, a nie z jej konkretnym właścicielem (por. postanowienie SN z 25.01.2018 r., IV CSK 185/17).

Wynagrodzenie

Ustanowienie służebności przesyłu w drodze umowy może być odpłatne albo nieodpłatne. Z kolei, gdy źródłem służebności jest orzeczenie sądu, to wówczas sąd ma obowiązek ustalenia wynagrodzenia z tytułu obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu. Wpływ na wysokość wynagrodzenia ma ograniczony zakres korzystania z nieruchomości przez posiadacza służebności. Dlatego ustalenie wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji skarżącego w treść prawa własności i uwzględniać wartość nieruchomości. Jednocześnie nie należy się ograniczać – przy określeniu wysokości wynagrodzenia – do sposobu, w jaki faktycznie nieruchomość była i jest wykorzystana, ale uwzględniać sposób, w jaki właściciel mógłby to uczynić (por. wyrok SN z 12.10.2017 r., IV CNP 76/16).

Służebność przymusowa

Zdarza się, że strony nie doprowadzą do ustanowienia służebności przesyłu dobrowolnie. Ustawodawca przewidział taką sytuację i usankcjonował możliwość ustanowienia służebności przesyłu na drodze sądowej. Postępowanie odbywa się w trybie nieprocesowym. Z wnioskiem o wszczęcie postępowania może wystąpić zarówno przedsiębiorca, jak i właściciel nieruchomości, gdy służebność przesyłu jest konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń. Wniosek powinien zawierać wskazanie właścicieli wszystkich nieruchomości, na których są lub mają być usytuowane urządzenia przesyłowe. Służebność powstaje na podstawie orzeczenia sądu.

Wynagrodzenie jednorazowe czy okresowe?

Obligatoryjnym elementem orzeczenia sądu jest określenie wynagrodzenia. Ustawa nie określa kryteriów do określenia rozmiaru wynagrodzenia, wskazując tylko, że ma być „odpowiednie”. Oznacza to przyznanie w tym zakresie swobody sądowi, który powinien dokonać indywidualnej oceny w ramach swobody jurysdykcyjnej na podstawie określonego stanu faktycznego (por. postanowienie SN z 12.10.2017 r., IV CSK 724/16). Dopuszcza się sięgnięcie poprzez analogię do dorobku orzecznictwa i doktryny dotyczących wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej za ustanowienie służebności drogi koniecznej (por. postanowienie SN z 05.04.2012 r., II CSK 401/11).

Ustawa nie przesądza w końcu też tego, czy wynagrodzenie powinno być jednorazowe, czy okresowe. W związku z tym dopuszcza się zarówno przyznanie wynagrodzenia jednorazowego, jak i ustanowienie służebności za wynagrodzeniem płatnym okresowo. Wynagrodzenie nie może być jedna zasądzone „jednocześnie w formie jednorazowej i okresowej” (por. postanowienie ZN z 20.09.2012 r., IV CSK 56/12).

Przejście służebności na nabywcę

W razie zbycia przedsiębiorstwa przesyłowego lub samych urządzeń przesyłowych na nabywcę, przechodzi z mocy prawa  służebność odnosząca się do tych urządzeń. Warunkiem jest, aby nabywca też był przedsiębiorcą.

Prawo energetyczne. Wygaśnięcie służebności

Służebność przesyłu wygasa wraz z zakończeniem procesu likwidacji przedsiębiorstwa. Służebność przesyłu jest funkcjonalnie połączona z przedsiębiorstwem, które po likwidacji przecież już nie istnieje. Przedsiębiorca ma w takim wypadku obowiązek usunięcia urządzeń, o ile utrudniają korzystanie z nieruchomości. Jeżeli jednak usunięcie urządzeń byłoby nieuzasadnione, wiązałoby się z koniecznością poniesienia nadmiernych kosztów lub było połączone z nadmiernymi trudnościami, przedsiębiorca może się uwolnić od wspomnianego obowiązku, wypłacając właścicielowi nieruchomości odpowiednie odszkodowanie.


Podstawa prawna:
Art. 3051-3054 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1025 z późn. zm.)