Prawo przewozowe. Transport drogowy towarów

Ustawa Prawo przewozowe reguluje – najogólniej mówiąc – przewóz osób i rzeczy, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych przewoźników. Nie dotyczy jednak transportu morskiego, lotniczego i konnego.

Prawo przewozowe. Ogólne obowiązki i uprawnienia przewoźnika

Każdy przewoźnik, objęty zakresem działania ustawy, ma obowiązek:

• podać do publicznej wiadomości zakres swojego działania, w szczególności adresy punktów odprawy i sposób zawierania umowy przewozu,
• podać do publicznej wiadomości rozkład jazdy środków transportowych przez zamieszczenie informacji na dworcach i przystankach wymienionych w rozkładzie jazdy – gdy wykonuje regularne przewozy,
• podać do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, ustalone lub stosowanie przez niego taryfy lub cenniki,
• zapewnić zainteresowanym bezpłatny wgląd do obowiązujących go przepisów przewozowych,
• okresowo aktualizować informacje o wykonywanej komunikacji – gdy wykonuje regularne przewozy,
• dokonywać przewozu osób i rzeczy w zakresie podanym do wiadomości publicznej,
• używać środków transportu odpowiednich do danego przewozu,
• uzgadniania z właściwym miejscowo organem celnym rozkładów jazdy środków przewozowych, szczególnie  czasu i miejsca przekroczenia przez te środki granicy państwowej oraz czasu ich postoju w przejściach granicznych – gdy wykonuje regularnie przewozy międzynarodowe w transporcie kolejowym lub drogowym

Przewoźnik jest zwolniony od obowiązku przewozu, gdy:

• zachodzą okoliczności uniemożliwiające przewóz, a przewoźnik nie mógł uniknąć tych okoliczności, ani zapobiec ich skutkom,
• klient nie zastosował się do przepisów przewozowych,
• nie ma możliwości (ze względu na przedmiot przewozu) wykonania transportu przy użyciu posiadanych środków i urządzeń transportowych

Przewoźnik może:

• wydawać regulaminy określające warunki obsługi podróżnych, odprawy oraz przewozu osób i rzeczy,
• powierzyć wykonanie przewozu innym przewoźnikom (ponosi jednak odpowiedzialność za ich czynności)

Prawo przewozowe. Zasady dotyczące przewozu osób i przesyłek bagażowych

Umowa przewozu zostaje zawarta stosownie  do okoliczności:

• przez nabycie biletu na przejazd przed rozpoczęciem podróży,
• przez spełnienie innych określonych warunków dostępu do środka transportowego,
• przez samo zajęcia miejsca w środku transportowym.   

Podróżny może odstąpić od umowy przewozu przed rozpoczęciem podróży albo w miejscu zatrzymania środka transportu na drodze przewozu. W takich warunkach może też zmienić umowę w zakresie terminu odjazdu, miejscowości przeznaczenia, czy też klasy środka transportowego.

Podróżny, który odstąpił od umowy, albo którego nie dopuszczono do przewozu, czy też usunięto go ze środka transportu, ma roszczenie o zwrot niewykorzystanego świadczenia przewozowego po potrąceniu części należności. Jeśli przyczyny, dla których podróżny odstąpił od umowy przewozu, występują po stronie przewoźnika, nie może on stosować potrącenia. Prawo do odstąpienia lub zmiany umowy przewozu nie dotyczy komunikacji miejskiej.

Zwrot należności za przejazd należy się podróżnemu w razie przerwy w ruchu lub utraty połączenia przewidzianego w rozkładzie jazdy. O ile przewoźnik ma możliwość zorganizować przewóz do miejsca wyjazdu, podróżny ma prawo bezpłatnego powrotu do tego miejsca.

Pojawienie się okoliczności uniemożliwiających wykonanie transportu zgodnie z treścią umowy obliguje przewoźnika do:

• powiadomienia o tym podróżnych,
• zapewnienia podróżnym przewozu do miejsca przeznaczenia bez dodatkowej opłaty.

Przewoźnik jest obowiązany:

• do zapewnienia podróżnym odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny, wygody i należytej obsługi,
• ułatwiać podróżnym, szczególnie osobom o ograniczonej zdolności ruchowej i osobom niepełnosprawnym, korzystanie ze środków transportowych,

Podróżny ma obowiązek do przestrzegania przepisów porządkowych obowiązujących w transporcie. Nieprzestrzeganie zasad wiąże się z konsekwencjami w postaci usunięcia ze środka transportowego. W taki sposób mogą zostać potraktowane osoby zagrażające bezpieczeństwu lub porządkowi w transporcie (mogą również być niedopuszczone do przewozu) oraz osoby uciążliwe dla podróżnych lub odmawiające zapłacenia należności za przewóz. W tym ostatnim przypadku zasady współżycia społecznego mogą w konkretnym przypadku przemawiać przeciw usunięciu tych osób.

Podróżny może zabrać do środka transportowego rzeczy, jak również oddać je do przewozu jako przesyłkę bagażową, o ile nie są to rzeczy, których przewóz jest zabroniony, rzeczy niebezpieczne lub mogące wyrządzić szkodę osobom lub mieniu, czy też są to zwłoki i szczątki zwłok ludzkich. Przewoźnikowi przysługuje w tym zakresie prawo sprawdzenia zawartości przesyłki bagażowej, ale tylko wobec uzasadnionego podejrzenia niezgodności z prawem. Przewoźnik może też odmówić przyjęcia – jako przesyłki bagażowej – rzeczy, które mogą ulec w czasie przewozu uszkodzeniu lub zniszczeniu ze względu na niewystarczające ich opakowanie albo brak opakowania w ogóle.

Przesyłki bagażowe oddawane są przewoźnikowi w punktach odprawy, które przewoźnik powinien podać do wiadomości publicznej, lub bezpośrednio w środku transportowym. Po ustaleniu masy i liczby sztuk przesyłki oraz należności przewozowych, przewoźnik wydaje podróżnemu kwit bagażowy. Przewoźnik powinien ogłosić w rozkładach jazdy ograniczenia możliwości przewozu przesyłek bagażowych w poszczególnych kursach środków transportowych przeznaczonych do przewozu osób.

Ustawa prawo przewozowe. Kontrola biletów

Przewoźnik, organizator publicznego transportu zbiorowego, albo upoważniona osoba może dokonywać kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu, czyli potocznie – kontroli biletów. Osoba dokonująca kontroli musi legitymować się identyfikatorem.

Wobec stwierdzenia braku dokumentu przewozu kontrolujący:

• pobiera od podróżnego właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawia wezwanie do zapłaty,
• może żądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego – w razie odmowy zapłacenia należności,
• może ująć podróżnego i oddać go niezwłocznie w ręce Policji (lub innych organów porządkowych) – w razie niezapłacenia należności i nieokazania dokumentu,
• może zatrzymać, za pokwitowaniem, dokument przewozu albo dokument uprawniający do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego, oraz przesłać go prokuratorowi lub Policji – w razie uzasadnionego podejrzenia, że ów dokument jest podrobiony lub przerobiony.

Pobiera się także opłatę albo wystawia wezwanie do zapłaty w razie stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu. W tym przypadku jednak podróżny może w terminie 7 dni od dnia przewozu udokumentować uprawnienia do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu. Wówczas pobrane należności i opłata dodatkowa (po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej) podlegają zwrotowi. Podobna procedura znajdzie zastosowanie w razie posiadania przez podróżnego ważnego dokumentu przewozu, którego nie miał jednak podczas przejazdu.

Transport drogowy towarów. Przesyłki towarowe – procedura nadania, list przewozowy

Rzeczy przyjęte do przewozu na podstawie jednego listu przewozowego lub innego dokumentu przewozowego są przesyłkami towarowymi. Ustawa zawiera katalog rzeczy wyłączonych z przewozu (m.in. zabronione na podstawie odrębnych przepisów, czy też takie które nie nadają się do przewozu środkami transportowymi choćby z powodu swoich rozmiarów), określa również te, które wymagają szczególnych warunków przewozu określanych w aktach wykonawczych (rzeczy łatwo psujące się, zwłoki i szczątki ludzkie, żywe zwierzęta).

Zgodnie z procedurą, wyznaczoną ustawą, nadawca składa przewoźnikowi list przewozowy, w którym wskazuje m.in. dane nadawcy i odbiorcy przesyłki oraz informacje dotyczące samej przesyłki. Jeśli przepisy szczególne wymagają dołączenia innych wymaganych dokumentów, nadawca dołącza je do listu przewozowego. Rzeczy powinny być oddane przewoźnikowi w stanie umożliwiającym prawidłowy przewóz i wydanie bez ubytku i uszkodzenia. Jeśli przewoźnik uzna, że stan rzeczy wydanych do przewozu jest wadliwy lub też opakowanie jest niedostateczne (albo w ogóle nie mają opakowania), może odmówić przyjęcia takich rzeczy. Może też uzależnić przyjęcie rzeczy do przewozu od zamieszczenia przez nadawcę w liście przewozowym odpowiedniego oświadczenia o stanie przesyłki. List przewozowy, potwierdzony przez przewoźnika, stanowi dowód zawarcia umowy przewozu.

Przewoźnik może sprawdzić zgodność przesyłki z oświadczeniami nadawcy zawartymi w liście przewozowym. Jeśli przewóz dotyczy rzeczy dopuszczonych do przewozu na warunkach szczególnych, przewoźnik może także sprawdzić czy zachowane zostały odpowiednie przepisy dotyczące przewozu takich rzeczy. Sprawdzenia zasadniczo dokonuje się w obecności nadawcy. Obowiązkiem przewoźnika jest przewieźć przesyłkę w oznaczonym terminie. Termin może ulec przedłużeniu z niezależnych od przewoźnika i niezawinionych przez niego przyczyn (np. zmiana umowy przewozu albo przeszkoda w przewozie lub wydaniu przesyłki). Bieg terminu przewozu zawiesza się na dni wolne od pracy, chyba że przewoźnik wykonuje przewozy w te dni.
Przewoźnik zawiadamia odbiorcę (przez awizację) o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia. Nie dokonuje się awizacji, gdy przesyłka została doręczona do lokalu odbiorcy, na jego bocznicę, bądź odbiorca zrzekł się (na piśmie) zawiadomienia. Odbiorca, przyjmując przesyłkę i list przewozowy, zobowiązuje się do zapłaty należności ciążących na przesyłce.

Nadawca może odstąpić od umowy przewozu. Może też wprowadzić do niej zmiany, żądając, aby przewoźnik zwrócił mu przesyłkę w miejscu nadania, wydał przesyłkę w innymi miejscu niż wskazano w liście przewozowym lub wydał przesyłkę innej osobie niż odbiorca wskazany w liście przewozowym.

Nadawca, jak i odbiorca, mogą wydać wiążące polecenia przewoźnikowi w zakresie zmiany umowy przewozu.

Przewoźnik jest jednak zwolniony od obowiązku ich wykonania (przy jednoczesnym zawiadomieniu uprawnionego), gdy:

• polecenie jest niewykonalne,
• wykonanie polecenia spowodowałoby zakłócenia w eksploatacji,
• wykonanie polecenia naruszałoby obowiązujące przepisy,
• nie zachowano szczególnych warunków obowiązujących w tym zakresie.
  Ustawa określiła zachowania nadawcy, które są zabronione. Do tych zakazów zaliczono:
• zlecanie przewozu kabotażowego przewoźnikowi nieposiadającemu odpowiedniego zezwolenia na taki przewóz lub wykonującemu przewóz kabotażowy niezgodnie z warunkami takiego przewozu,
• zlecanie przewozu drogowego przesyłki towarowej pojazdem nienormatywnym bez wymaganego zezwolenia na taki przewóz,
• określanie warunków przewozu drogowego przesyłki towarowej, których realizacja mogłaby spowodować naruszenie odpowiednich przepisów,
• umieszczanie w liście przewozowym i innych dokumentach danych i informacji niezgodnych ze stanem faktycznym,
• uzależnianie wysokości przewoźnego od masy lub objętości przesyłki towarowej – w przypadku przewozu drogowego drewna, ładunków sypkich lub innych ładunków masowych.

Ustawa prawo przewozowe. Zabezpieczenie roszczeń przewoźnika

Przepisy określają, w jaki sposób przewoźnik może zabezpieczyć swe roszczenia wynikające z umowy przewozu. W tym celu ustawa przyznała mu prawo zastawu na przesyłce. Uprawnienie to nie dotyczy jednak przesyłek organów władzy i administracji państwowej, organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania. Przewoźnik może wykonywać prawo zastawu tak długo jak przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać na podstawie dokumentów.
W określonych sytuacjach przewoźnik może dokonać likwidacji przesyłki, w drodze: sprzedaży, nieodpłatnego przekazania właściwej jednostce organizacyjnej lub albo zniszczenia. Do likwidacji przesyłki upoważnia przewoźnika brak wykonalnych wskazów do usunięcia przeszkody w przewozie lub wydaniu przesyłki, jak również zaginięcie dokumentów przewozowych przy jednoczesnym braku możliwości ustalenia osoby uprawnionej do rozporządzania przesyłką.

Transport drogowy towarów. Za co odpowiada przewoźnik?

Ustawa szeroko reguluje zasady odpowiedzialności przewoźnika:

• z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewozu osób,
• z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewozu przesyłek,
• z innych tytułów

Przewoźnik odpowiada za szkodę poniesioną przez podróżnego zarówno wskutek przedwczesnego odjazdu środka transportowego, jak i opóźnionego przyjazdu lub odwołania regularnie kursującego środka transportowego. W tym ostatnim przypadku odpowiedzialność przewoźnika uzależniona jest od winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Przewoźnik odpowiada również za rzeczy przewożone przez podróżnego pod jego nadzorem, gdy szkoda powstała z winy przewoźnika.

Przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania. Ponosi odpowiedzialność także za opóźnienie w przewozie przesyłki. Jeśli przyczyny utraty, ubytku, uszkodzenia, opóźnienia występują po stronie nadawcy lub odbiorcy, nie zostały wywołane winą przewoźnika, wynikają z właściwości towaru albo powstały wskutek siły wyższej, przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności. Ustawodawca wymienił też szereg innych podstaw wyłączających odpowiedzialność przewoźnika za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki.

W tym katalogu znajdziemy m.in. nadanie przesyłki pod nazwą niezgodną z rzeczywistością, szczególną podatność rzeczy na szkodę wskutek wad, czy też ładowanie lub wyładowywanie rzeczy przez nadawcę lub odbiorcę.
Powstanie szkody tylko częściowo wskutek okoliczności, za które przewoźnik odpowiada, powoduje ograniczenie jego odpowiedzialności do zakresu, w jakim te okoliczności przyczyniły się do powstania szkody.

Przewoźnik ponosi także odpowiedzialność za szkodę, która wynikła z utraty, niewykorzystania lub nienależytego wykorzystania dokumentów wymienionych w liście przewozowym i do niego dołączonych.

Gdy szkoda wynikła z podania w liście przewozowym wskazań i oświadczeń niezgodnych z rzeczywistością, nieścisłych, czy niedostatecznych, z wadliwego stanu przesyłki, braku lub niewłaściwego opakowania albo nienależytego wykonania czynności ładunkowych, odpowiedzialność ponosi nadawca. Jeśli wskutek wspomnianych nieścisłości lub niedostateczności danych przewoźnik poniósł koszty, odpowiada za nie nadawca przesyłki. Podobnie, gdy dokonano przeładunku przesyłki, której dane dotyczące masy przesyłki, zawarte w liście przewozowym, są niezgodne ze stanem faktycznym – tu także nadawca ma obowiązek pokrycia wszelkich związanych z tym kosztów.

Prawo przewozowe. Protokół o stanie przesyłki jako środek dowodowy

Tradycyjnym  środkiem dowodowym na okoliczność szkody w stanie przesyłki, jej rozmiaru i przyczyn szkody jest w transporcie protokół o stanie przesyłki. Przewoźnik sporządza protokół, w miarę możliwości w obecności uprawnionego, w razie ustalenia, że przesyłka doznała ubytku lub uszkodzenia. Uprawniony może zgłosić przewoźnikowi żądanie ustalenia stanu przesyłki w razie ujawnienia ubytku lub uszkodzenia niedającego się z zewnątrz zauważyć przy odbiorze. Żądanie należy zgłosić w ciągu 7 dni od dnia odbioru przesyłki.

Prawo przewozowe. Dochodzenie roszczeń

Zarówno uprawniony, jak i przewoźnik mogą dochodzić swoich roszczeń w postępowaniu sądowym. W przypadku uprawnionego droga sądowa przysługuje dopiero po wyczerpaniu drogi reklamacji, w odniesieniu zaś do przewoźnika – po bezskutecznym wezwaniu zobowiązanego do zapłaty. Reklamacje i wezwania do zapłaty uważa się za bezskuteczne, jeżeli dłużnik nie zapłacił dochodzonych należności w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia reklamacji lub wezwania do zapłaty.

Maksymalna wysokość odszkodowania za utratę lub ubytek przesyłki ustalana jest przede wszystkim na podstawie ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy, w dalszej zaś kolejności na podstawie ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu bądź wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w miejscu i czasie ich nadania. Odszkodowanie za uszkodzenie przesyłki ustala się w procentowej wysokości zmniejszenia wartości. Niezależnie od odszkodowania przewoźnik ma obowiązek zwrócić przewoźne w pełnej wysokości (w razie utraty) albo w odpowiedniej części (w razie ubytku) bądź w wysokości odpowiadającej procentowi obniżenia wartości przesyłki (w razie uszkodzenia).

Prawo przewozowe. Sankcja karna

Ustawa przewiduje jeden rodzaj czynu podlegającego ukaraniu. Mianowicie, karze grzywny podlega podróżny, które w czasie kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu nie posiada odpowiedniego dokumentu przewozu i odmawia zapłacenia należności oraz okazania dokumentu, który umożliwiłby stwierdzenie jego tożsamości. Orzekanie odbywa się w trybie kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1983 z późn. zm.)